لیتوگرافی درواقع همان سبک نگاری است، به گونه‌ای از چاپ‌های مسطح که اغلب در شیوه‌های تجاری و صنعتی از آن استفاده می‌شود، لیتوگرافی می‌گویند. به جرات می‌توان گفت اگر دنیا بدون صنعت مدرن و پرکاربرد چاپ بود، نمی‌توانست کاری از پیش ببرد و با مشکلات فراوانی دست و پنجه نرم می‌کرد. بشر همواره در پی ساخت ابزاری بوده تا بتواند چاپ و بسته‌بندی را بر روی سطوح مختلف تامین کند.

در همین راستا روش لیتوگرافی یا قابلیت چاپ بر روی ماده و سطوح مختلف را اختراع نمود. شیوه‌ای که این فرصت را در اختیار بشر قرار داد، تا بتواند به این هدف مهم دست پیدا کند، چاپ افست بود. در این نوع چاپ باید مراحلی طی کرد تا یک محصول چاپی کامل حاصل شود. در ادامه مطلب همراه ما باشید، بیشتر در مورد لیتوگرافی صحبت خواهیم کرد.  

در مورد لیتوگرافی بیشتر بدانید

در سال ۱۷۶۹ یک بازیگر و نویسنده آلمانی به نام آلوئیز اسفندلر به فکر روشی ساده و ارزان برای انتشار و چاپ افتاد. او از خاصیت نامحلولی آب در چربی کمک گرفت و بدین وسیله توانست آثار خود را به بهترین شکل ممکن منتشر سازد. امروزه لیتوگرافی یکی از مراحل اصلی چاپ افست محسوب می‌شود که درآن روند چاپ با کمک صفحاتی به نام زینک‌ها صورت می‌پذیرد. دقت، وضوح و کیفیت چاپ در این روش بسیار بالا بوده و به اسامی دیگری مانند؛ چاپ سنگی یا طرح نگاری نیز خوانده می‌شود. 

در این شیوه از خاصیت مهم عدم ترکیب آب و چربی استفاده می شود و روش کار نیز به این صورت است که برای قسمت هایی که نیاز به چاپ تصویر است، از ذرات موافق و درجاهایی که قصدی برای چاپ وجود ندارد، از ذرات موافق آب استفاده می‌شود. این خاصیت موجب عدم وارد شدن رنگ از بخش‌های آب دوست به بخش‌های چربی دوست شده و تنها تصویری که مورد نیاز است، بر روی کاغذ و یا مواد دیگر چاپ می‌شود‌. 

انواع لیتوگرافی 

آماده کردن زینک‌ها مهم‌ترین و اصلی‌ترین کار‌در لیتوگرافی محسوب می‌شود. لیتوگرافی به دو روش سنتی و مدرن شکل می‌گیرد. در شیوه سنتی کیفیت چاپ بسیار بالا بوده و در روش مدرن زینک بدون نیاز به فیلم و به صورت مستقیم انجام می‌شود‌.

روش سنتی لیتوگرافی 

روش‌های سنتی لیتوگرافی شامل این مراحل می‌شود که عبارتند از:

مرحله اول

اولین مرحله از مراحل لیتوگرافی شامل ساخت زینک و تقسیم نمودن طرح مورد نظر به چهار رنگ اصلی است. در این روش، ابتدا فایلی که قرار است مورد چاپ قرار گیرد، باید به صفحه‌‌های فلزی با چهار رنگ اصلی تبدیل شود.

مقایسه کاغذ گلاسه با کاغذ تحریر

مرحله دوم

بعد از آنکه فایل اصلی به چهار رنگ اصلی تبدیل شد، دستگاهی به نام image setter آن‌ها را بر روی یک طلق شفاف کار پرینت را انجام می‌دهد این دستگاه دارای یک پرینتر بزرگ سیاه و سفید است که  دقت و سرعت بسیار بالایی دارد. بعد از آماده کردن طلق ها، آن‌ها را بر روی زینک‌های که به صورت خام هستند، جاسازی می‌کنند و به وسیله چند گیره در جای خود محکم و ثابت می شوند. پس از این مقدمات حالا نوبت قرار دادن زینک‌های آماده شده در یک محفظه و تابش نور به آن‌ها است. اما ممکن است این سوال برای همه پیش بیاید که چرا به زینک‌ها نور تابانده می‌شود؟ 

دلیل آن به مواد پلیمری است که بر روی زینک‌های خام قرار دارد. این مواد پلیمری دارای دو خاصیت هستند که یکی از خواص آن‌ها تجزیه‌پذیری در اثر تابش نور و خاصیت دیگر توانایی جذب بالای جوهر است. وقتی به زینک‌هایی که طلق بر روی آن‌ها کشیده شده، نور تابانده شود، در اثر عبور نور از قسمت‌های شفاف طلق که هیچ تصویری بر روی آن‌ها چاپ نشده است، مواد پلمیری موجود در این بخش تجزیه شده و از میان برداشته می‌شود و تنها مواد پلیمری باقی خواهد ماند که به علت وجود تصویر، نوری به آن‌ها نتابیده‌ است.

مرحله سوم

مرحله بعدی، شستن زینک‌های آماده‌شده با استفاده یک محلول قلیایی است تا کل مواد پلیمری سطح زینک که نور به آن ها رسیده اما تجزیه نشده‌اند، پاکسازی شود.

در پایان نیز زینک در محلولی خوابانده می شود تا بخش‌هایی که نور به آن ها برخورد نکرده است، ثابت و برای چاپ آماده شوند. تمام این مراحل، شامل ساخت فیلم و تهیه زینک است و باید در روش انجام آن ها دقت و حساسیت زیادی به خرج داده شود. بعد از آنکه تمام این مراحل به صورت قدم به قدم انجام شد، زینک‌های آماده شده را برروی دستگاه چاپ افست جاسازی می‌کنند. مواد پلیمری روی زینک‌ها خاصیت جذب جوهردارند و می‌توانند تصویر مورد‌ نظر را بر روی کاغذ یا هر ماده دیگر چاپ کنند و چیزی که در نهایت جلوه‌گر خواهد شد یک محصول چاپی با وضوح و شفافیت بالا است. 

لیتوگرافی مدرن

در لیتوگرافی از دستگاهی به نام plate setter برای چاپ با کیفیت استفاده می‌شود. این دستگاه مراحل سه‌گانه ساخت زینک به صورت سنتی را نداشته و به صورت مستقیم به سراغ تولید زینک می‌رود.

در استفاده از plate setter، فایل از کامپیوتر به سمت این دستگاه ارسال شده و سپس زینک آماده از دستگاه خارج می‌شود و می‌توان ادامه مراحل چاپ افست را خیلی سریع انجام داد. در این روش زینک ها plate نامیده  می شوند.

مزایای استفاده از روش لیتوگرافی

• وقتی برای چاپ از روش لیتوگرافی استفاده می‌شود، کاربران امکان استفاده از کاغذهایی با ابعاد بسیار بزرگ را دارند.
• استفاده از این روش در چاپ افست، امکان انجام فرایند چاپ را بر روی انواع مواد میسر کرده‌است.
• کیفیت چاپ بسیاربالا و با دقت زیادی صورت می‌پذیرد.
• درتیراژهای بالا، هزینه‌ها به میزان چشمگیری کم می‌شود و سطح چاپ‌شده ماندگاری طولانی خواهد داشت.
• تنها عیبی که می‌توان برای این روش برشمرد، طولانی بودن و بالا بودن میزان هزینه به ویژه زمانی که حجم کار چاپ زیاد نیست. اگر کاری با حجم بالا را قصد داشته باشید با این شیوه چاپ کنید، هزینه‌ها کاهش یافته و در مدت زمان کوتاه تری نیز کار چاپ انجام خواهد شد. 

سخن پایانی 

لیتوگرافی یکی از روش‌های  سنتی و پرکاربرد در صنعت چاپ تصویر است که با گذر زمان و پیشرفت تکنولوژی، همچنان جایگاه خود را حفظ کرده و به روش‌های مدرن‌تری مانند: لیتوگرافی مدرن تبدیل شده است. این روش به دلیل دقت و وضوح بالا، هزینه نسبتاً کم و توانایی چاپ بر روی سطوح مختلف، همچنان در صنعت چاپ و نشر بسیار ارزشمند و کم هزینه است. در این مورد میتوانید از مشاوران چاپ آبان هم کمک بگیرید.

سوالات متداول 

• لیتوگرافی چیست؟

لیتوگرافی به روند ظاهر کردن طرح‌ها و تصاویر روی ورق‌های پلیت یا زینک گفته می‌شود.پلیت یا زینک ورق‌هایی از جنس آلومینیوم هستند که در چاپ افست مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند. یعنی طرح‌ها چاپی ابتدا روی زینک‌ها انداخته  می‌شوند و سپس زینک‌ها درون دستگاه چاپ افست قرار گرفته و چاپ می‌شوند.

• برای کارهای چاپی از چند زینک کمک گرفته می‌شود؟

در طرح‌های چاپی اگر چاپ کاربر تک رنگ باشد یک زینک لازم است، اگر چاپ دو رنگ باشد به دو عدد زینک دارید و اگر چاپ رنگی باشد ۴ عدد زینک مورد نیاز است.

• لیتوگراف کیست؟ 

در هر حرفه‌ای مهارت و تخصص حرف اول را می‌زند. تمامی مراحل انجام لیتوگرافی افست زیر نظر لیتوگراف پیش می‌رود. از جمله مهم‌ترین وظایف اصلی لیتوگراف، نظارت بر تهیه زینک است تا فرآیند چاپ به خوبی پیش رود.